İZMİR – Ömer Burçin Özkişi’nin üçüncü şiir kitabı ‘Doppler Etkisi’, Kaos Çocuk Parkı Yayınları tarafından yayımlandı. Toplumsal hayatı ironik bir lisanla harmanlayan şiirlerden oluşan ‘Doppler Etkisi’, özel ile genel ortasındaki karmaşık ve çelişkili münasebetleri, ideolojik/politik görüngüleri, bir hesaplaşma ve yüzleşme süreci olarak ele alan siyasi tarafı baskın şiirlerden oluşuyor.
Barbarları Beklerken Edebiyat Fanzini’nin yayın grubunda de yer alan Özkişi, kitaba ismini veren Doppler Tesiri isimli şiirinin, kapitalizmin 17. yüzyılda İngiltere’de başlayan, “çitleme hareketi” olarak da bilinen ilkel sermaye birikim sürecini anlattığını belirterek, “Günümüz emperyalist-kapitalist dünya sistemine kadarki evrimine dair kısa değinilerden oluşan bir şiir. Aslında kapitalizmin tarihini özetliyor” diyor.
Özkişi ile ‘Doppler Etkisi’ni, şiirlerinde toplumsallık ve kişiselliği konuştuk.
Kitaba baktığımızda içsel bir seyahatin toplumsal problemlerle harmanlandığı şiirlerden oluştuğunu görüyoruz. Öncelikle soralım. Nasıl doğdu bu kitap?
Bu kitap aslında bir yıl müddetle, epey ağır bir mesai sonrası ortaya çıktı. Bir yıl boyunca her gün sabah erkenden uyanıp öğleye kadar masa başında oturdum. O devir işsizdim ve tam da dediğiniz izlekte bir kitap ortaya çıkarmak için bütün şartlar uygundu. Daha evvel ağdalı ve şairane bir biçemle şiir yazıyordum ve bundan kopmak için çabaladım. Öncelikle 2000 sonrası yazılan şiirlere odaklandım. Devrin şairlerini büyük ölçüde okudum ve dergileri/fanzinleri elimden geldiğince takip etmeye çalıştım. Alışılmış bu süreçte şu an üyesi olduğum Barbarları Beklerken Sanat Kolektifi en büyük destekçim oldu. Bilhassa sevgili dostum-yoldaşım Dolunay Aker tek tek her bir şiirimle çok ağır ilgilendi ve kitabın büyük ölçüde editörlüğünü üstlendi diyebilirim. Tüm bu süreçlerin toplamının sonucunda ‘Doppler Etkisi’ ortaya çıktı.
‘ŞİİRİN BİR SİYASETİ OLMASI GEREKTİĞİNİ DÜŞÜNÜYORUM’
Şiirlerinizde geçmişinizden yola çıkarak, öznellikten birden toplumsal yaralara geçişler yapıyorsunuz. Bu tıpkı vakitte büyük duygusal yükleri de taşıdığınız manasına geliyor. Bu dönüşüm şiirde bir olgunlaşma mı? Ne dersiniz?
Evet, kitap bir yanıyla çok fazla kendimle ve bu ülkede yaşayan herkes kadar taşıdığım yüklerle baş etme gayretimin bir eseri oldu. Kitabın “ben” lisanıyla yazılması ve otobiyografik yanının ağır basması da bunun bir göstergesi. Fakat bu birebir vakitte politik kimliği olan bir “ben” idi. Münasebetiyle şiir, şairin niyetinden farklı tutulamaz diye düşündüğümden olsa gerek bu kitap politik bir izleğe sahip.
Şiirin bir siyaseti olması gerektiğini düşünüyorum. Bunu daima savundum. Hayatla aşikâr bir mana dünyasının içinden bağ kurarken yazdığım şiiri bunun dışında tutmayı anlamsız buluyorum. Siz bunu toplumsal yaralara geçiş olarak söz ettiniz ki buna katılıyorum. Sosyalizmi düşleyen ve bu emperyalist-kapitalist sistemden nefret eden lakin onun içinde debelenen biri olarak, mevcut çelişkilerimi de gizlemeden yazmaya çaba ettim. Bunu yaparken makul ölçüde ironiye yaslandım. Şiirimde tikel ve tümel ortasındaki diyalektik bağlantı az çok kendini hissettirdiyse amaçladığım şeyi bir ölçüde başardığımı düşünüyorum. Kitabın en büyük sıkıntısı buydu zira. Bu bir olgunlaşma mıdır? Kendi adıma bu soruyu cevaplarsam evet. Lakin sanırım buna asıl olarak birinci kitabımdan sonra ‘Doppler Etkisi’ni okuyan okuyucu karar verecektir.
Şiir yavuzdur, kelamını sakınmaz. Lakin kimi dizeler vardır ki insanı derinden etkileyecek kadar yavuz ve etkileyicidir. “Kürdün kulaklarından kolye yapıp tarafları vefatta dahi eşitlemeyen savaş” dizesinde olduğu gibi… Aslında şiir anlatılmaz lakin bu dizeleri yazarken ne hissettiğinizi anlatabilir misiniz?
Öncelikle bu dizeden daha bahadır dizelere muhtaçlığımız olduğunu söylemek isterim. Politik çelişkilerin bu kadar derin yaşandığı bir coğrafyada şiir yazıyoruz. Yanı başımızda yıllardır süren bir kirli savaş var. Ezilen, yok sayılan, aşağılanan ve katledilen bir ulus var, Kürt ulusu. Eşitlik ve özgürlük talebiyle çaba eden bir ulusun ya yanında olursunuz ya karşısında. Bence bunun ortası yoktur.
Doppler Tesiri, Ömer Burçin Özkişi, 48 syf., Kaos Çocuk Parkı, 2022. Bu dizenin öyküsüne gelecek olursak; üniversite son sınıfta bir süt fabrikasında staj yapıyordum. Bu dizeyi orada bir emekçiden dinlediğim ve öfkeyle dehşet hisleri ortasında gidip geldiğim bir olay üzerine yazdım. Bu emekçi, sohbete askerliğini “terör” bölgesinde yaptığını anlatarak başladı. Anlattığı kıssa aslında bu dizede bilinmeyen. Bu savaşın kirli yüzü hakkında bir dize özcesi. Bu savaşta asker ölürse şehit olur, gerilla mevti bile hak etmez, etkisiz hale getirilir, kulakları da bir ipe dizilir.
Şiirlerinizde “taşra” ve “baba” imgeleri dikkat çekiyor. Bu imgeler edebiyatımızda ve sinemamızda da çok tesirli. Bunu neye bağlıyorsunuz?
Taşra doğumluyum ve çocukluğum taşrada geçti. Benim açımdan çok da parlak bir periyot olmadığı için şiirimde ziyadesiyle bu tema yer alıyor. Baba sıkıntısı ise her çocuk için karmaşık bir mesele! Ben de bir periyot babamla problemli bir münasebet yaşadım; tahminen her çocuk kadar, tahminen biraz daha fazla. İşte bu kitapta da bu bahisle yüzleşip gerimde bırakmaya ve babamla münasebetimi yine kurmaya çabaladım. Bu babam açısından da sanırım böyledir. Babama olan sevgim yüzleşme ihtiyacımın da temel devindiricisi oldu. Bu durum, benim açımdan dramatize edilecek bir bahis olmaktan çıktı ve kitapla birlikte bir sağaltım yaşadım.
Taşra ve baba imgelerinin edebiyat ve sinemada çok fazla beslenilen temalar olduğu hakikat. Bana kalırsa bunun sebebi, geç çağdaşlaşma ve kentli olma şuurunu sakatlayan taşralılık halinin kent ömründe da varlığını sürdürmesi. Baba imgesi ise bana çok anlaşılır geliyor. Psikanalitik bir temeli olduğu üzere, toplumsal cinsiyet, iktidar ve devlet kavramlarıyla olan grift ilgisi de bu temayı kozmik bir tema haline getiriyor.
”TAŞ’ BİR DİRENÇ VE DİRENİŞ METAFORUDUR’
Kimi şiirlerinizde geçen “taş” düzgün ve ağır bir metafor. Bu metafor üzerinden acıyı manalandırmak ve anlatmak üzerine neler söylersiniz?
Aslında taş, çok kullanılan bir imge. Bu sebeple ben de kullanırken oldukça çekindiğimi itiraf etmeliyim. Benim açımdan “taş” bir direnç ve direniş metaforudur. Fizikî özellikleri bir yana, toplumsal ve siyasal çabalar açısından da bu böyledir. Bu yalnızca bizim yaşadığımız coğrafya için geçerli değil, tüm dünya halklarının çabası ve direnişi açısından da bu türlü. Taş atan, atmaktan öbür devası kalmayan çocuklar başlı başına üzerinde durulmayı ve işlenmeyi hak eden bir bahis…
Devletin bireye tezahürü (yok ediciliği) ile babanın ve erilin devletle iş tutmasının ağır insani sonuçlarını bazen bir iki dizede tıpkı Ece Ayhan’ın Maveraünnehir şiirinde olduğu üzere çarpıcı bir biçimde anlatabiliyorsunuz. Şayet şiirlerinizi toplumsallık ve kişisellik üzerinden tanımlamak isterseniz neler söylersiniz?
Bu çok değerli bir soru… Ece Ayhan, devlet dersinde katledilen çocukları anlatacak kadar bahadır bir şiir yazdı, çok güçlü bir şiir. Benim şiirlerim Ece Ayhan’ın şiirleri ile kıyaslanmaz elbette ancak esinlendiğim doğrudur. Açıkçası bu bireysellik/toplumsallık ayrımını çok manalı bulmuyorum. Bizler toplumsal varlıklarız ve tüm kişiselliğimiz aslında bu toplumsal formasyon ve hâkim ideoloji tarafından hasılı yapı tarafından az çok belirleniyor. Kimimiz bu yapıda gedikler açabilmenin ve oradan aşikâr oranda çıkabilmenin imkanını buluyor kimimiz bu yabancılaşmanın hiç farkına varmıyor. Haliyle birey “biricik” falan değildir. En kişisel şiir bile makul toplumsal kodların taşıyıcısıdır. Kimi vakit yazdıklarıyla kimi vakit sustuklarıyla… Ben siyaseti olan bir şiiri şahsî tecrübelerim, görme biçimim ve varoluşumla karşılıklı ilişkiselliği içinde yazmaya çabalıyorum.
”DOPPLER ETKİSİ’ KAPİTALİZMİN TARİHİNİ ANLATIYOR’
Son olarak, kitabınızın ismini taşıyan Doppler Tesiri isimli bir şiiriniz var. Bu şiirle bize neler söylüyorsunuz?
Doppler Tesiri isimli şiirim aslında kapitalizmin 17. yüzyılda İngiltere’de başlayan, “çitleme hareketi” olarak da bilinen ilkel sermaye birikim sürecinden, günümüz emperyalist-kapitalist dünya sistemine kadarki evrimine dair kısa değinilerden oluşan bir şiir. Aslında kapitalizmin tarihini özetliyor.
Durakta bekleyene
Daha pes gelir sesi
Önünden geçip giden trenin
Burada kastettiğim şey aslında tüm kitabın politik izleğinin özeti. Bu üçlükte doppler tesirinin gündelik bir örneği var. Yani bir trenin size gerçek yaklaşırken sesinin tizleşmesi ve uzaklaşırken pesleşmesi aslında doppler tesirinin pratik bir örneğidir. Lakin benim bu dizede kastettiğim şu; tarih (tren) önümüzden akıp gidiyor ve biz o treni yalnızca izliyoruz, edilgen kalıyoruz, harekete geçmiyoruz. Halbuki o trene binmeliyiz, gerekirse treni raydan çıkartmalı ya da makas değiştirmeliyiz. Ancak bunu yapamadığımız sürece giderek tarihin o gürül gürül akışını duymaz, duyumsamaz, görmez oluyoruz. Sağırlaşıyoruz, körleşiyoruz. Hasılı çürüyoruz…