Safa İnhisarı – Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra, Mudanya’da 11 Ekim’de muahedeye varılan, fakat Yunanistan’ın da imzalamasıyla 15 Ekim’de yürürlüğe giren Mudanya Mütarekesi’nin 100’üncü yılındayız. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Yunanların meskenlerine gönderilmelerinin akabinde, daha İzmir’deyken, “Millî Mücadele’mizin bu safhası kapanmıştır. Artık ikinci safhasını açmamız lazım geliyor” diyecekti. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının yolunu açacak bu yeni kademe, barış antlaşmalarının ve burada izlenecek diplomasinin üzerine bina edilecekti. Mudanya Mütarekesi ile Osmanlı’nın kaybettiği Doğu Trakya, Gelibolu üzere büyük toprak modülü yüzyıllar sonra birinci defa savaşmadan geri alındı ve Lozan’a giden bu süreçte, “Zafer” masa başında taçlandırılmaya başlandı.
Silahların bırakılması muahedesinin altında imzası bulunan ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, İtilaf Devletlerini görüşmeye zorlamak için Çanakkale üzerine yürüyüşü anlatır. Zaferin çabukluğu ve kesin sonucunun, bütün dünyada hayret yaratan bir ruhsal ortam yarattığından kelam eder İsmet Paşa; İngilizler bu durumu hiddetle karşılamışlardır. İsmet İnönü’nün anılarına nazaran, bozguna uğrayan Yunanlar, silahların bırakılması mutabakatı için başvurma konusunu İngilizlere iletir. İngilizler ise bunu vakitsiz ve erken bulur.
Çanakkale’ye yürünecek
Türk Ordusu 15 yıldır savaşıyordu; hele son dört yıl, Dünya Savaşı’nda çekilenleri unutturacak kadar zordu. Tek bir istek vardı: Bir an evvel barış. İzmir’de, Türk kumandanların, Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile barışa nasıl ulaşılacağı istikametindeki görüşmelerde, müttefiklere, silahlı bir çatışmaya tutuşmalarının mümkün olmayacağını göstermek gerektiği kanısı doğrultusunda, Çanakkale’ye yürüme kararı öne çıkar. İnönü, “Hem askerî harekâta devam edeceğiz, Boğazlar üzerine yürüyeceğiz hem de müttefiklerle silahlı bir çatışmaya tutuşmayacağız. Bu suretle mütareke ve sulh kapılarını zorlamış olacağız” diye kaydeder. 13 Eylül günü, Mustafa Kemal, 1. ve 2. orduların İstanbul ve Çanakkale üzerine yürütülmesini emreder. 2. Ordu Çanakkale üzerine yürür. Hesapta 2. Ordu birliklerinin eylülün sonuna hakikat Çanakkale’de olması vardır.
İnönü’nün deyişiyle bu “Çok güç hareket”, tesirli bir teşebbüs olacaktır. “Ordularımızla onların hem önünde bulunulacak hem de bir muharebeye mahal verilmeyecek. Bu, ordudan büyük disiplin isteyen bir görev idi.” der. Bu bahis orduya itinayla anlatılır ve başarılı olunur. İki taraf askerinin birbirine yaklaştıktan sonra, silah atmaktan sakınmaları, onları kısa müddette yüz göz olmuş bir vaziyete getirir. İngilizlerin tel örgülerine kadar sokulan askerlerimizle İngiliz askerleri ortasında alışveriş latifeleri, konuşma latifeleri, işaret latifeleri doğal karşılanır bir hale gelir. Askerî harekât, siyasi ilgileri çabuklaştırır.
İngiltere yalnızlık içinde
İngiliz Generali Harrington’ın, “harekâta karşı müttefikler birlikte bir cephe kuralım” yolundaki teşebbüsü karşısında, Fransızlar ortaya girer ve barış için deva aranmaya başlanır. 8 Eylül’de İzmir’e gelen ve Boğazlarda tarafsız bölgeye girilmemesini teklif eden General Pellé’ye, Atatürk, şöyle der: “Mütareke askerî hareketin durdurulmasıdır. Mütareke yapılması Trakya’nın tahliyesine bağlıdır. Hâlbuki düşman ordusu karşımızdan çekilmiş, ama Trakya’da toplanmaktadır. Vakit bırakırsak toplanırlar, tekrar birtakım müdafaa tertiplerine girmek için ordu olarak kendini gösterecek bir vaziyet alabilirler. Bunu önlemek lazımdır; galip gelen kumandanın takip görevi ile düşmanın bu üzere hareketlerinin bertaraf edilmesi lazımdır.” Atatürk, açık ve sert biçimde tartıştığı General Pellé’yi ikna eder.
Trakya’nın ve İstanbul’un çabucak teslim edileceğine ait bir ümit doğmadığından, askerî harekâtın süratlendirilmesi kararlaştırılır. 2. Ordu’ya bağlı süvari birlikleri Çanakkale önüne varır. Bu etapta, barış konferansı toplanıncaya kadar mütareke yapılması için davet alınır. İsabetli askerî siyaset sayesinde barışın kapısı aralanır.
Yunanlar katılmıyor
Konferans 3 Ekim’de açıldığında Mudanya önündeki Yunan gemisindeki heyet dışarı çıkmaz. İnönü, katılanlara, “Yunan heyeti nerede” diye sorar; “Yoktur, gelmedi” derler. İsmet Paşa, “Biz bir sonuca varalım. Yunanlar bunu kabul etmeye mecbur olacaklardır” der, kimse itiraz edemez. Müttefik generallerinin her biri, donanmalarına ilişkin bir harp gemisi ile Mudanya’ya gelmişlerdir. Mesken sahibi olarak İsmet Paşa, çabucak dizginleri ele alır ve onlara yer gösterir. İnönü, General Harrington’ı sağına, General Chary’yi soluna, General Mombelli’yi karşısına oturtur. Hepsi bundan badire hissetmiş haldedir.
Türk heyetinin kararlıkla sürdürdüğü görüşmeler tamamlandıktan ve Mudanya Mütarekesi ile masa başında zafer elde edildikten sonra General Harrington ile İsmet Paşa, samimi bir biçimde ayrılırlar. İsmet İnönü, Lozan’a giderken, İstanbul’da General’i ziyaret eder. Harrington, İsmet Paşa’ya, “İstanbul’u istiyorsunuz, fakat İstanbul’un yönetimi çok güçtür” deyince İsmet Paşa, gülecek ve General Harrington’a, “Aman generalim; bu bizim memleketimiz, bunun nasıl yönetim edileceğini elbette biz biliriz” diye karşılık verecektir.