Dünyada bilhassa pandemiyle hızla değişen çalışma halleri, başka yandan kapitalizmin de bunu kullanmasıyla, uzaktan çalışma yaygınlaşırken yükü de artıyor. Uzaktan çalışma bir yandan da mobiliteyi artıyor. Öbür ülkede ya da kentlerden çalışanlarla, bilhassa büyük kentlerde artan kiraların kent dışına ittiği beyaz yakalı kesim daha uzak bölgelerden yahut memleketinden, yazlığından çalışmaya devam ediyor. İnsanların kurması gereken iş-yaşam istikrarına de katkı sağlayan bu durum sonrası yavaş yavaş iş saatlerinde kısalma ve randıman de tartışılmaya başlandı.
Bazı şirketlerde büsbütün hayata geçirilen uygulamalarla ofise gitmeden dilediği yerden çalışma seçeneğine sahip olanların dışında, çalışma biçimlerinde bir değişim de çalışma gün ve saatlerinin kısaltılması istikametinde oluyor.
Sanayi ihtilali sonrası uzayan mesai saatleri uzun yıllardır dünyada sendikaların en değerli uğraşına bahis olurken, otomotiv devlerinden Ford’un kurucusu Henry Ford günde 8 saat çalışma ve hafta sonu tatilinin randımanı artırdığını keşfetmesiyle 1926 yılında haftada 5 gün, günde 8 saat çalışma uygulamasını başlatmıştı. Cumhuriyetin kuruluş etabında Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülük ettiği ekonomi politikalarında yol haritası niteliğinde olan İzmir İktisat Kongresi’nde de bu istikamette tavsiye niteliğinde kararlar öne çıkmıştı. Ortadan neredeyse bir asır geçerken, dünya yeni bir çalışma sisteminin eşiğinde. Bu defa öne çıkan yalnızca verimlilik değil iktisadın ana konusu ‘kıt kaynaklar.’
Dünyada bir müddettir çalışma saatlerinin azaltılmasına yönelik araştırmalar yapılıyor.
Aynı işin daha kısa vakitte yapılabileceğini kanıtlamaya çalışanlar işçilerin de kendilerine daha fazla vakit ayırmasıyla hem verimlilik hem de motivasyon tartışması yaşıyor.
2018’de Yeni Zelanda’da bir şirketin haftada 4 gün mesai uygulamasını başlatması dikkatleri çekmişti. Görülen olumlu sonuçlarla, birtakım şirketlerde bu denemelere başladı. Pandemide uzaktan çalışmayla mesai kavramının değişmesi de dünyada bu kısalmanın daha verimli olduğunu düşünenlerin artmasına neden oldu.
Habertürk’ten İrem Kuşoğlu Görgü’nün özel haberinde bu çalışma formuna hangi ülkelerin geçtiğini ve nasıl sonuçlar aldığını araştırdı.
Uygulamaya geçen birinci ülkelerden biri İspanya.
Eylül 2021 prestijiyle başlayan projede, fiyatlar sabit kalırken, daha az çalışmanın verimliliği artırıp artırmayacağı deneniyor. İstekli iştiraklerle 200 ila 400 İspanyol şirketine dayanak için de 50 milyon Euro ayrıldı.
Projede yer alan teknoloji şirketlerinden birinde birinci datalar, işe devamsızlığın yüzde 20 oranında azaldığı ve satışlarda da yüzde 20 oranında artış olduğu tarafında oldu.
Belçika’da da çalışanlara haftada 4 gün çalışma ve yarar kaybı yaşamama hakkı verildi.
Belçika’nın İspanya’dan farkı çalışma müddeti olurken, hükümetin tasarısında günlük 9,5 saat mesai ile haftada 4 günü çalışma hakkı kazanılıyor. Yani haftalık 38 saatlik mesai 4 günde tamamlanıyor.
İzlanda’da 2021 yılında yapılan araştırmada, dünyada şimdiye kadarki geniş kapsamlı haftada 4 gün mesai denemesi muvaffakiyetle sonuçlanmıştı.
İzlanda Sürdürülebilirlik ve Demokrasi Derneği (Alda) ile İngiltere’de ‘Autonomy’ isimli fikir kuruluşlarının ortak tahliliyle 2015’ten 2019’a ortasında 2 bin 500’den fazla kişinin katıldığı denemelerde üretkenliğin ve refahın artırdığı sonuçlarını gösterdi.
Çalışma, İzlanda’da çalışan nüfusun yaklaşık yüzde 90’ının mesaisini azaltmış oldu. Ayrıyeten çalışanın gerilimi ve tükenmişliği de azalırken, iş-yaşam dengesi de güzelleşti.
İngiltere’de de yaz başında 6 ay sürecek 3 binden fazla çalışanın katıldığı 4 günlük mesaide pilot uygulama başlatıldı.
Araştırma kapsamındaki 73 şirketten 41’inde birinci sonuçlar, yüzde 86 oranında bu çalışma halinde devam edilebileceği istikametinde oldu.
İskoçya’da da 2023’te pilot uygulamanın başlatması planlanırken, hükümetin şirketlere bu çalışma için yaklaşık 11,8 milyon euro ayırması bekleniyor.
OECD bilgilerine nazaran, Hollanda haftada ortalama 29 saat ile en kısa çalışma mühletine sahip olan ülkelerden olurken, 90’ların başında yaşanan sakinlikte kamu tasarruf önlemlerine kadar dayanan bir deneyimden kaynaklı.
Hollanda’da şirketler çalışanlara haftada 4 gün çalışma seçeneği hali hazırda sunuyor. Ülkenin maddeleri da iş-yaşam istikrarı ve saatlik fiyatla orantılı sıhhat yardımlarını koruyor ve yarı vakitli çalışma hakkı da yaygın olarak bulunuyor. .
Avrupa’da kısa çalışma denemeleri genelde olumlu sonuçlar verirken, pandemi öncesi bu her ülkede görülmedi.
İsveç, 2015 yılında kısa mesai denemesini yaparken, sonuçlar net olmamıştı. Birebir fiyatla 4 gün yerine kısa mesai denenirken, bu bağlamda fazladan para harcama fikri her şirketi şad etmedi.
Almanya, Avrupa’da az çalışma saatleri olan lakin daha da azaltmayı planlayan ülkelerden oldu.
Dünya Ekonomik Forumu’na (WEF) nazaran, Almanya’da haftalık ortalama çalışma müddeti 34,2 saat ve sendikalar ekonomiyi pandeminin ek tesirlerinden kurtarmak için daha az çalışma davetinde bulunuyor.
Alman hükümeti buna sıcak bakmazken, patronlar ise sıcak bakıyor.
Almanya’da yazılım mühendisliği, bilgi bilimi, pazarlama ve eser idaresi üzere alanlardaki 150 şirket, haftada 32 saat çalışıyor.
Danimarka, Avrupa’da en verimli ve üretken çalışanlara sahip olurken, biri olsa da iş-yaşam istikrarını de asla göz arkası etmiyor.
Avrupa Komitesi araştırmasına nazaran, Danimarka’da çalışanlar 27 Avrupa ülkesine nazaran iş-yaşam istikrarını sağlanmada daha şad olurken, ülkede haftada 4 günlük mesai kavramı denemelerine Eylül 2019’da başlandı.
Kuzey Avrupa ülkesi Finlandiya çalışma saatlerini değerli ölçüde azaltan ülkelerden olurken, genç Başbakan Sanna Marin, Ağustos 2019’da bunu Twitter paylaşımıyla gündeme getirse de şimdi yürürlüğe girmedi.
Japonya’da ülke refahı, aile hayatından fedakarlık, tükenmişlik sendromundan çöken işkolik çalışanların sırtında yükseliyor.
Yaşlı nüfusun yüksek olduğu ülkede, pandemi başından bu yana istikrarlar değişirken, çalışanlar da yeni bir iş-yaşam istikrarı kuruyor.
2019 yılında denenen 4 günlük mesai verimliliği tam yüzde 40 oranında artırırken, 2021’den bu yana Japon hükümeti, patronları bu istikamette teşvik ediyor. Bugüne kadar Japon şirketlerinin yaklaşık yüzde 8,5’i kısa mesaiye geçerken, kimileri bunu maaşlardan kesinti ile yapıyor.
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 2022’de seçenek olarak 4,5 günlük haftalık mesai uygulayan ülkelerden oldu.
BAE’de birçok şirket bu uygulamayı sürdürürken, 40 üst seviye yöneticiyle yapılan çalışmada çalışanların bu uygulama sonrasında, verimlilik artışı, iş hayatında memnunluk, Batı’ya ahenk, toplumsal hayat tesirini azaltma ve iş esnekliğinin pandemi sonrasında güzelleşmesi üzere tesirler gördükleri öğrenildi.
ABD’deki bir araştırmaya nazaran, çalışanların yüzde 92’si daha fazla saat çalışmaya karşılılık haftada 4 gün mesaiye sıcak bakıyor.
Uygulamanın randımandan çok ruhsal olarak olumlu olduğu düşünülüyor.
Dört çalışandan üçü işlerin birebir biçimde 4 günde de tamamlanabileceğini fakat yüzde 72’sinin de daha uzun saatler çalışmak zorunda kalmak istemediğini belirtiyor.
Türkiye’de haftalık çalışma müddeti 45 saat.
Habertürk’ten Ahmet Kıvanç’ın haberinde de 45 saatlik mesai, kimi şirketlerde haftada 5 gün, özel bölüm genelinde de haftada 6 gün, günde 7,5 saat mesai olarak uygulanıyor. Kamuda haftalık mesai ise 40 saat.
OECD datalarına nazaran, Türkiye haftada 60 saatten fazla çalışan çalışanların olduğu bir ülke olarak 38 ülke içinde birinci sırada yer alıyor. Bu mevzuda Türkiye’ye en yakın ülkelerse Kolombiya, Meksika ve Kosta Rika olurken, bu mevzuda çalışma gün ve saatlerini azaltmaya öncülük eden Türkiye İsrafı Tedbire Vakfı var.
Vakıf, fakir bayanların mikro krediyle finanse edilerek geçimine katkı sağlarken, bu çalışmalar için kurulan 2 işletme ve vakıf merkezinde toplamda 252 işçi çalışıyor.
İlk uygulamada yıllık 590 bin 516 TL tasarruf edilirken, bu para 295 mikro girişimciye 2 bin TL fiyatında mikro kredi olarak dağıtıldı.
Pandemiden çabucak evvel, 1 Şubat 2020’de vakıf merkezi ve işletmelerde haftada 4 gün mesai uygulaması başlarken, günlük çalışma mühleti de sonrasında 7 saate indirildi. 2022 Ekim ayında da haftada 4 gün, günde 6 saat çalışma sistemine geçildi.
Vakıf Lideri Prof. Dr. Aziz Akgül, insanların daha verimli ve keyifli çalışmalarına ortam sağlamak gerektiğini söylerken, toplumda çok çalışmanın yanlış anlaşıldığını belirtiyor. Verimli ve faal çalışmayı vurguluyor.